Η κίνηση του εκκρεμούς του Φουκώ όπως φαίνεται από σταθερό σημείο έξω από τη Γη

Για την κατασκευή του εκκρεμούς του Φουκώ αρκεί ένα αρκετά μακρύ σχοινί, ώστε να ελαττώνεται το φαινόμενο της μείωσης των ταλαντώσεων, και ένα βάρος, τέτοιο, ώστε να κρατάει το σχοινί τεντωμένο.

Θέτουμε το εκκρεμές σε ταλάντωση στο Βόρειο πόλο. Αν η γη δεν έκανε περιστροφή τότε το εκκρεμές θα ταλαντώνονταν ακριβώς στο ίδιο κάθετο επίπεδο. Επειδή η γη κινείται, το κάθετο επίπεδο του εκκρεμούς στρέφεται αντίθετα από τη φορά κίνησης της γης, λόγω των δυνάμεων Κοριολίς.

Εμφανίζεται σαν η γη να γυρίζει κάτω από το εκκρεμές, πράγμα που ακριβώς συμβαίνει. Η στροφή αυτή του επιπέδου θα κάνει έναν πλήρη κύκλο σε διάστημα μιας ημέρας ή μισό (οπότε θα φαίνεται σαν να έχει επανέλθει στην αρχική του θέση) σε 12 ώρες.

Το πείραμα αυτό το παρουσίασε για πρώτη φορά το Φεβρουάριο του 1851, στη Μεσημβρινή Αίθουσα του Αστεροσκοπείου του Παρισιού ο Φουκώ. Το πείραμα επαναλήφθηκε μετά από μερικές εβδομάδες στο Πάνθεον του Παρισιού. Το 1851 ήταν πλέον αρκετά γνωστό ότι η γη κινείται, όμως το εκκρεμές του Φουκώ ήταν η πρώτη δυναμική απόδειξη.

Στους πόλους η κίνηση του επιπέδου ταλάντωσης εκτελεί έναν πλήρη κύκλο σε μία αστρονομική μέρα. Στα υπόλοιπα σημεία της γης ο πλήρης κύκλος ολοκληρώνεται σε χρόνο μεγαλύτερο από τους πόλους ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος στο οποίο βρίσκεται.

ημ(φ)

όπου:

• - περίοδος περιστροφής του εκκρεμούς (μοίρες ανά αστρονομική ώρα),
• - συχνότητα περιστροφής της γης (περίπου 15° την ώρα),
• - πλάτος της ταλάντωσης του εκκρεμούς,
• - μήκος του εκκρεμούς,
• - γεωγραφικό πλάτος.

Αν το πλάτος της ταλάντωσης ( ) είναι αρκετά μικρότερο από το μήκος() τότε ο τύπος απλοποιείται σε:

= ω*ημ(φ)

Από τον τύπο φαίνεται ότι στον ισημερινό δεν υπάρχει περιστροφή του εκκρεμούς καθώς το γεωγραφικό πλάτος είναι μηδέν και το ημίτονο της γωνίας είναι μηδέν.

Παρατηρήσεις

Η κατασκευή ενός εκκρεμούς Φουκώ απαιτεί αρκετή προσοχή. Ο τρόπος που θα τεθεί σε κίνηση το εκκρεμές είναι σημαντικός. Η κλασική μέθοδος συνίσταται στο τράβηγμα του βάρους από άλλο σχοινί το οποίο μετά καίγεται ώστε να αποφευχθούν τυχόν παράπλευρες κινήσεις. Λόγω της τριβής του αέρα οι ταλαντώσεις μειώνονται με αποτέλεσμα τα εκκρεμή να σταματούν. Σε πολλές περιπτώσεις γίνεται κάθε τόσο επανεκκίνηση της ταλάντωσης με ειδικές τελετές. Σε άλλες το εκκρεμές διατηρείται σε κίνηση με ηλεκτρομαγνητικά ή άλλα μέσα.

Εκκρεμή του Φουκώ

Υπάρχουν αρκετά εκκρεμή του Φουκώ σε διάφορες θέσεις παγκοσμίως. Λόγω του εντυπωσιακού του μεγέθους και εμφάνισης συναντώνται κυρίως σε κέντρα σημαντικά για τις επιστήμες του πολιτισμού και της πολιτικής όπως πανεπιστήμια, μουσεία επιστημών και πλανητάρια.

Μερικά από τα μεγαλύτερα βρίσκονται:

• στο Πάνθεον στο Παρίσι (67 μ.)
• στον Ναό των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στην Κρακοβία (46,5 μ.)
• στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο (60 μ.)
• στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό
• στο Πανεπιστήμιο Πατρών

Και το περίφημο βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο ''το εκκρεμές του Φουκώ

''Καταρχήν, οφείλω να σας προειδοποιήσω ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-τόμο 900 και πλέον σελίδων (ήτοι για hardcore βιβλιοφάγους), μέσα στις οποίες σχεδόν όλη η παγκόσμια ιστορία, από την εποχή των σταυροφοριών στη Μέση Ανατολή μέχρι τη δεκαετία του '70 στην Ιταλία, χρησιμοποιείται ως υλικό της πλοκής ή πιο σωστά ως μια τράπουλα που ανακατεύοντας και ρίχνοντας τα χαρτιά της ο συγγραφέας δίνει μια ερμηνεία όχι του μέλλοντος αλλά του παρελθόντος.

Ακούγεται περίπλοκο και ασαφές; Στην πραγματικότητα είναι πολυεπίπεδο και λαβυρινθώδες αλλά με δομή στέρεα και αριστοτεχνική και κυρίως άκρως εντυπωσιακή, ακριβώς όπως οι τεράστιοι καθεδρικοί ναοί που χτίζονταν στην Ευρώπη τον Μεσαίωνα - ο Έκο είναι μεγάλος μάστορας και κατά την ταπεινή μου γνώμη αυτό είναι το αριστούργημά του.

Το να πούμε ''δύο λόγια για την υπόθεση'' δεν είναι εύκολο αλλά ας προσπαθήσουμε: βρισκόμαστε στο Μιλάνο της δεκαετίας του '70 μέσα στο κλίμα των πολιτικών συγκρούσεων εκείνης της εποχής - ''αν δεν ήταν επανάσταση, ήταν οπωσδήποτε η καλύτερη απομίμησή της'', λέει χαρακτηριστικά ο αφηγητής και βασικός ήρωας, ένας υποψήφιος διδάκτορας της Ιστορίας που μελετά τους Ναΐτες ιππότες. Συναντά τυχαία έναν επιμελητή εκδόσεων σε έναν ιδιόρρυθμο εκδοτικό οίκο που ασχολείται κυρίως με τον αποκρυφισμό, ο οποίος του προτείνει να συνεργαστούν σε μια καινούρια σειρά βιβλίων με ανάλογο θέμα.

Εκείνος δέχεται και αρχίζουν να διαβάζουν εκατοντάδες χειρόγραφα: στην ομάδα προστίθεται και ένας ακόμα αναγνώστης-μελετητής της Καμπάλα και αργότερα ένας μυστηριώδης σύμβουλος, αριστοκρατικής καταγωγής και πάμπλουτος, ο οποίος αφήνει συνεχώς να εννοηθεί ότι είναι ο διαβόητος κόμης Σεν Ζερμαίν (θρυλική μορφή του αποκρυφισμού και υποτίθεται αθάνατος).

Προσπαθώντας να βάλουν τάξη στο χάος και να επιλέξουν τα πιο σοβαρά χειρόγραφα προς έκδοση, γνωρίζουν έναν συγγραφέα ο οποίος μοιάζει να κατέχει πράγματι ένα κομμάτι, τουλάχιστον, της αλήθειας για το τι απέγιναν οι Ναΐτες και ποιο ήταν το μυστικό που φύλαξαν με τις ζωές τους, οδηγούμενοι στα βασανιστήρια και την πυρά, από τον βασιλιά της Γαλλίας.

Μαγεύονται και μπαίνουν στον χορό, δημιουργώντας τη δική τους εκδοχή για την ιστορία, το δικό τους Σχέδιο - αλλά αυτό που ξεκίνησε ως πνευματικό παιχνίδι διανοουμένων καταλήγει σε μια άκρως επικίνδυνη εμπλοκή με τους αποκρυφιστικούς κύκλους.

Οπωσδήποτε δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο - αλλά τίποτα εύκολο δεν μπορεί να είναι τόσο γοητευτικό! Ο τρόπος με τον οποίο εμπλέκει την καθημερινότητα και τις προσωπικές ιστορίες των ηρώων του με την Ιστορία και η καταβύθιση στα σκοτεινά υπόγεια της απόκρυφης ερμηνείας του κόσμου.

Τα ταξίδια στον χρόνο και την υδρόγειο και ο εγκιβωτισμός των διαφορετικών επιπέδων της πλοκής το ένα μέσα στο άλλο. Οι εικόνες που σε κατακλύζουν και οι χαρακτήρες, ακόμα και οι τριτεύοντες ή όσοι έρχονται ως φαντάσματα από το παρελθόν, ολοζώντανοι και σαιξπηρικοί.

Η ευφυής γλώσσα - ένα ταχύρυθμο μάθημα σημειολογίας, και οι διακειμενικές αναφορές που δεν κουράζουν, αντιθέτως εμπλουτίζουν γόνιμα το κείμενο και τη φαντασία του αναγνώστη.

Το λεπτό χιούμορ και η ειρωνική ματιά - όχι καυστική αλλά με την τρυφερότητα ενός συντρόφου, στον τρόπο σκέψης των διανοουμένων. Και τέλος, η απίστευτη τέχνη με την οποία συνθέτει όλα τα παραπάνω σε ένα απόλυτα απολαυστικό ανάγνωσμα!

Τι άλλο να πω; Απλά υποκλίνομαι και προσθέτω τούτο το τελευταίο: τα βιβλία είναι πόρτες και το ''Εκκρεμές'' είναι μια βιβλιοθήκη μέσα σε ένα βιβλίο, με τόσες πολλές πόρτες ώστε κάθε φορά που το διαβάζω ανακαλύπτω καινούριες.

Εκκρεμές του Φουκώ, Παρίσι, Παρθενών